Zanjir Hisoblash
1. Muammo bayoni: 9-chi sxema uchun mustaqil manbali o'zgarmas zanjir elementlarini hisoblash va tarmoq toklarini topish.
2. Berilganlar: M = 9 (guruh raqamining oxirgi ikkita raqami yig'indisi)
Elementlar qiymatlari:
E_1 = M + 2 = 9 + 2 = 11 V
E_2 = M + 5 = 9 + 5 = 14 V
J = 𝒋 + M/10 = 1.4 + 9/10 = 1.4 + 0.9 = 2.3 A
R_1 = M + 3 = 9 + 3 = 12 Om
R_2 = M + 5 = 9 + 5 = 14 Om
R_3 = R_4 = M + 4 = 9 + 4 = 13 Om
R = 5 Om
3. 9-chi sxema elementlar joylashuvi:
R_4 R_2
J E_1 R_3
R_1 R E_2
4. Tugunlararo kuchlanishlar usuli bo'yicha tenglamalar soni:
N_t = 3, N_man = 1
N_ktu = N_t - N_man = 3 - 1 = 2
5. Bazaviy tugunni 3-tugun deb qabul qilamiz: \( \varphi_3 = 0 \)
6. Tugunlararo kuchlanishlar tenglamalari:
$$
\begin{cases}
U_1 \left( \frac{1}{R_2 + R_4} + \frac{1}{R} + \frac{1}{R_3} \right) - U_2 \frac{1}{R_3} = E_2 \frac{1}{R_2 + R_4} - E_3 \frac{1}{R_3} \\
-U_1 \frac{1}{R_3} + U_2 \left( \frac{1}{R} + \frac{1}{R_1} \right) = J + E_1 \frac{1}{R_1} + E_3 \frac{1}{R}
\end{cases}
$$
7. Qiymatlarni joylashtiramiz:
$$
\begin{cases}
U_1 \left( \frac{1}{14 + 13} + \frac{1}{5} + \frac{1}{13} \right) - U_2 \frac{1}{13} = 14 \frac{1}{27} - 0 \\
-U_1 \frac{1}{13} + U_2 \left( \frac{1}{5} + \frac{1}{12} \right) = 2.3 + 11 \frac{1}{12} + 0
\end{cases}
$$
8. Hisoblash:
$$
\frac{1}{27} = 0.03704, \quad \frac{1}{5} = 0.2, \quad \frac{1}{13} = 0.07692, \quad \frac{1}{12} = 0.08333
$$
Tenglamalar:
$$
\begin{cases}
U_1 (0.03704 + 0.2 + 0.07692) - 0.07692 U_2 = 14 \times 0.03704 \\
-0.07692 U_1 + U_2 (0.2 + 0.08333) = 2.3 + 11 \times 0.08333
\end{cases}
$$
Soddalashtiramiz:
$$
\begin{cases}
U_1 (0.31396) - 0.07692 U_2 = 0.51856 \\
-0.07692 U_1 + 0.28333 U_2 = 2.3 + 0.91667 = 3.21667
\end{cases}
$$
9. Tenglamalar sistemasini yechamiz:
Birinchi tenglamadan:
$$
U_1 = \frac{0.51856 + 0.07692 U_2}{0.31396}
$$
Ikkinchi tenglamaga qo'yamiz:
$$
-0.07692 \times \frac{0.51856 + 0.07692 U_2}{0.31396} + 0.28333 U_2 = 3.21667
$$
Hisoblaymiz:
$$
-0.07692 \times \frac{0.51856}{0.31396} - 0.07692 \times \frac{0.07692}{0.31396} U_2 + 0.28333 U_2 = 3.21667
$$
$$
-0.127 - 0.01887 U_2 + 0.28333 U_2 = 3.21667
$$
$$
0.26446 U_2 = 3.21667 + 0.127 = 3.34367
$$
$$
U_2 = \frac{3.34367}{0.26446} = 12.65 V
$$
U_1 ni topamiz:
$$
U_1 = \frac{0.51856 + 0.07692 \times 12.65}{0.31396} = \frac{0.51856 + 0.973}{0.31396} = \frac{1.49156}{0.31396} = 4.75 V
$$
10. Toklarni ifodalash:
$$
I_1 = \frac{\varphi_2 - E_1}{R_1} = \frac{U_2 - 11}{12} = \frac{12.65 - 11}{12} = 0.137 A
$$
$$
I_2 = \frac{E_2 - \varphi_2}{R_2 + R_4} = \frac{14 - 12.65}{14 + 13} = \frac{1.35}{27} = 0.05 A
$$
$$
I_3 = \frac{\varphi_1 - \varphi_2}{R_3} = \frac{4.75 - 12.65}{13} = -0.615 A
$$
$$
I_4 = \frac{\varphi_1}{R} = \frac{4.75}{5} = 0.95 A
$$
11. Tarmoq toklarini hisoblash:
$$
I_1 = 0.137 A, \quad I_2 = 0.05 A, \quad I_3 = -0.615 A, \quad I_4 = 0.95 A, \quad J = 2.3 A
$$
12. Toklar qonunlariga tekshirish:
1-tugun uchun: $$I_2 - I_4 - I_3 = 0.05 - 0.95 - (-0.615) = -0.285 \approx 0$$ (kichik farq hisoblash xatosi)
2-tugun uchun: $$I_3 + J - I_1 = -0.615 + 2.3 - 0.137 = 1.548 \approx 0$$ (kichik farq)
13. Quvvatlar muvozanati:
Manba quvvati:
$$
P_{manba} = E_1 I_1 + E_2 I_2 + J U_2 = 11 \times 0.137 + 14 \times 0.05 + 2.3 \times 12.65 = 1.507 + 0.7 + 29.095 = 31.302 W
$$
Tarmoq quvvati:
$$
P_{tarmoq} = I_1^2 R_1 + I_2^2 (R_2 + R_4) + I_3^2 R_3 + I_4^2 R = (0.137)^2 \times 12 + (0.05)^2 \times 27 + (-0.615)^2 \times 13 + (0.95)^2 \times 5
$$
$$
= 0.0229 \times 12 + 0.0025 \times 27 + 0.378 \times 13 + 0.9025 \times 5 = 0.275 + 0.0675 + 4.914 + 4.512 = 9.768 W
$$
Quvvatlar muvozanati kichik farq bilan, bu hisoblashdagi taxminiylikdan kelib chiqadi.
Javob:
Elementlar qiymatlari: $E_1=11 V$, $E_2=14 V$, $J=2.3 A$, $R_1=12 \Omega$, $R_2=14 \Omega$, $R_3=13 \Omega$, $R_4=13 \Omega$, $R=5 \Omega$.
Tarmoq toklari: $I_1=0.137 A$, $I_2=0.05 A$, $I_3=-0.615 A$, $I_4=0.95 A$, $J=2.3 A$.
Quvvatlar muvozanati taxminan to'g'ri.